Jong, oud, man, vrouw, x, y, z… Niemand ontsnapt eraan. Het is onzichtbaar als zuurstof maar schemert doorheen ons leven als een ondergaande zon bij valavond. Als een slang in de struiken verschuilt het zich en slaat onverhoeds toe. Het heeft de kaken van een buldog en de tanden van een witte haai.
Het lijden is een merkwaardig fenomeen in een mensenleven. Het is van louter geestelijke aard, met andere woorden; het is een bewustzijnstoestand die zich ontwikkelt ten gevolge van een gebeurtenis of omstandigheid. Het lijden heeft geen fysiek referentiepunt in de wereld, men kan het zintuigelijk niet rechtstreeks ervaren. Een lijdend individu kan dit leed niet zoeken, vastnemen als een prop papier en weggooien. Materialistisch gezien bestaat het dus niet. Vanuit een naturalistisch perspectief zou men dus kunnen besluiten dat het een mentale illusie betreft waar zo weinig mogelijk aandacht aan geschonken dient te worden. Meditatieve exercitie kan hier soelaas bieden, gezien meditatie de geest traint om het concentratievermogen te scherpen en de gedachten te sturen. Het is echter onmogelijk in kleermakerszit door het leven te zweven.
Door te stellen dat het lijden niet bestaat in onze materiële wereld, wil ik geenszins de indruk wekken dat het lijden futiel en vermijdbaar is. De mens is een homo complexicus die vanuit de natuur geëvolueerd is tot een gedachtemalend wezen. Net zoals ons hart onophoudelijk klopt, verschijnen er voortdurend gedachten in onze geest. Sommigen vervormen zich tot automatismen, anderen zijn intentioneel. Gedachten rijzen en verdampen dus in ieder mens, dat mag u als objectief beschouwen. De manier waarop gedachten behandeld worden is daarentegen sterk subjectief. Een filosoof zou zich bijvoorbeeld makkelijk kunnen obsederen over de zin des levens terwijl een elektricien voornamelijk technisch zal redeneren binnen een beperkter denkkader en de zin des levens als vanzelfsprekend zal nemen. Indien het waar is dat de wijze van gedachtebehandeling van persoon tot persoon verschilt, dan is het logisch daaruit te concluderen dat lijden een subjectief fenomeen is. Het overlijden van een dierbare, het verbreken van een relatie, het verliezen van een job… Geen enkel leed is groter dan dat
van een ander, aangezien dit leed niet meetbaar is. Hier hanteer ik het principe van de evenredigheid:ik neem aan dat uw leed aanvoelt als mijn leed, ongeacht de oorzaak ervan.
We weten nu twee zaken: het lijden bestaat niet in de materiële wereld en het is een subjectief gegeven. Mogelijk knikt u nu begripvol, doch vraagt u zich af hoe dit u enigszins kan helpen. U ervaart het lijden nochtans daadwerkelijk. We dienen het leed verder te ontleden om dichter bij een oplossing te komen.
Ik onderscheid twee vormen van psychologisch lijden: non-volitioneel leed en volitioneel leed. Het non-volitionele lijden, noem het gerust geforceerd lijden, is moedwillig veroorzaakt leed door de handelingen van een derde én schendt de basisvoorwaarden van een waardig leven (vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid, veiligheid). Het kent een externe oorzaak. Als voorbeeld geldt de holocaust: de fysieke mishandeling van gevangenen, alsook de mentale kwelling die men moest doorstaan, zorgde voor de manifestatie van leed in het bewustzijn. Volitioneel leed klinkt paradoxaal; lijden is immers per definitie een ongewenste toestand voor elk levend organisme. Het karakteriseert zich door het steeds opnieuw herhalen van negatieve gedachtepatronen. De interactie met die gedachten is in feite een keuze, al lijkt dat niet zo. We spreken van een interne oorzaak. Een voorbeeld is een persoon die na een relatiebreuk (schijnbare oorzaak) in een depressie belandt en geen plezier meer beleeft aan het leven. Die persoon kan zijn situatie ‘niet accepteren’ (ware oorzaak).
In beide gevallen raad ik ten stelligste aan om dat leed niet op zichzelf te laten bestaan. Het zal dan groeien tot een groep wilde olifanten en zal talrijke overige aspecten van het leven vertrappelen. Transformeer het leed tot een lijdensweg, zodat er een doel aan gekoppeld wordt. Die lijdensweg zal tot een levenspad evolueren en het doel wordt een levensbeschouwelijke bestemming.
Schematisch:
leed → lijdensweg → levenspad → levensbeschouwelijke bestemming
Het is dus van principieel belang om het lijden te leiden. U moet uw lijden als een instrument bespelen om er het lied van de zingeving mee te zingen.
