‘Dat kan anders’ of ‘dat we het samen konden doen’ en ‘leven is vrijheid’. Ieder mens heeft een unieke kijk op haar of zijn leven en op het leven in het algemeen. Dat perspectief zit meestal verborgen in terloopse opmerkingen en gezegdes die die mensen gebruiken als je met hen praat. Het is niet opzienbarend, maar het vergt aandacht om juist die specifieke woorden eruit te vissen. Zij vertegenwoordigen de verrassende wijze waarop mensen in het leven staan. Hieronder drie voorbeelden.
In het eerste geval – ‘dat kan anders’ – ging het erom dat zij op verschillende momenten in haar leven zag dat het anders moest, juist doordat ze op dat moment geconfronteerd werd met ingrijpende gebeurtenissen die een enorme invloed hadden op haar eigen leven. En ze wilde zich niet zomaar neerleggen bij de problemen die daaruit konden ontstaan. Ze moest zichzelf herpakken en dat deed ze dan ook. Meerdere keren op uiteenlopende manieren. ‘Waar je niet dood van gaat, dat maakt je sterker’.
Toen ik in een gesprek vroeg waar ze het meest trots op was in haar leven, zei deze mevrouw spontaan: ‘dat we het samen konden doen’. Voor haar stond in haar leven, waar ook verschillende cruciale momenten als omkeerpunten waren geweest, het besef centraal dat ze een aantal van deze momenten nooit zo goed te boven had kunnen komen, als ze niet de onvoorwaardelijke steun van haar familie, zeker van haar man en kinderen had gehad. Vrijheid oké, maar dat is nooit onvoorwaardelijk en absoluut: je moet het samen kunnen doen. Dienstig zijn en inzet voor anderen; dat is hetgeen het leven zinvol maakt. Maar je moet ook kritisch blijven en je mag ook van anderen wat vragen: zelfverantwoordelijk zijn: ‘hoe meer eikes ge eronder legt, des te meer moeten ze er uitbroeden’. Niet te veel pamperen; mensen moeten het zelf doen ook.
‘Leven is vrijheid’. Deze woorden had een vrouw op reeds hoge leeftijd neergeschreven in een aantekenschriftje. De regel stond er schijnbaar achteloos. Uit de gesprekken die ik met haar had, kwam naar voren dat ze voor haar kinderen en voor zichzelf steeds bezig was geweest ruimte te scheppen met het oog op hun en haar ontplooiing. Ze was door omstandigheden altijd omringd geweest door sterke maatschappelijke (en religieuze) conventies waar ze steeds afstand van moest nemen om keuzes te maken die voor haar essentieel waren bij de uitvoering van haar levensplan. Niet dat ze dat plan steeds als een uitgesproken doel glashelder voor ogen had; ze droeg het steeds impliciet mee doordat ze intuïtief altijd de ontwikkeling van zelfredzaamheid en zelfwerkzaamheid van zichzelf en haar kinderen uiterst belangrijk vond.
Dit zijn drie korte voorbeelden van hetgeen ik betracht in de levensportretten die ik schrijf van mensen, meestal al op hoge leeftijd. Zij hebben steeds minder toekomst en steeds meer – of in feite – alleen nog maar verleden. Hun verhalen zijn uniek en mogen gezien en gelezen worden, juist doordat ze in hun spontaneïteit van vertellen de kern van zinvolheid kunnen blootleggen.
En dit is wat ik doe: ik laat mensen vertellen en schrijf dat op. Ik let op momenten die ertoe hebben gedaan in hun leven en hoe ze daar mee om zijn gegaan. Dit vereist dat men vertrouwen moet ontwikkelen in elkaar want er zijn ogenblikken in ieders leven waar men het liefst niet (meer) over heeft. En toch zijn dat juist kernpunten die iets kunnen zeggen over persoonlijke weerbaarheid en doorzettingsvermogen. De wijze waarop men dáár mee om is gegaan, is het waard verteld te worden.
Willem van Lit - Lommel
